در این مقاله از اچ آر سرویس قصد داریم به این سؤال که اخلاق سازمانی چیست؟ پاسخ دهیم و به این موضوع نیز بپردازیم که آیا وجود منشور اخلاقی در سازمانها منجر به بهبود اخلاق سازمانی خواهد شد یا نه؟
بهتر است بدانید که مفهوم اخلاق سازمانی به موازات افزایش اعمال غیرقانونی، غیر اخلاقی و حتی غیر مسئولانه در شرکتهای مختلف، ایجاد شد. در چنین شرایطی که اغلب محیطهای کاری از نبود یک منشور اخلاقی رنج میبردند؛ رهبران و مدیران تصمیم گرفتند که تا بیش از پیش به اخلاق کاری و اصطلاحا اخلاق سازمانی، توجه کنند.
این امر باعث شد تا سازمانها، برای تمام اعضاء خود برخی از اصول اخلاقی را به صورت رسمی تعریف و تدوین نموده و حتی برای آموزش این اصول اخلاقی نیز، برنامههای آموزشی در نظر بگیرند. هرچند در این زمینه پژوهشهای فراوانی انجام انجام شد اما بد نیست بدانید که هنوز هم تعداد بسیار زیادی از سازمانها، در این عرصه مهم سرمایه گذاری نکردهاند. از سوی دیگر، آمارها حاکی از این مطلب است که صرف وجود یک منشور اخلاقی و تعیین اصول اخلاقی در محیط کار، تضمین کننده رعایت اخلاقیات و پایبندی به آن نخواهد بود.
بنابراین در این مقاله، علاوه بر توضیح اخلاق سازمانی، به مواردی همچون برجستهترین ارزشهای اخلاق سازمانی، ابعاد اخلاق سازمانی و عوامل ایجاد رفتارهای غیر اخلاقی در سازمان، میپردازیم. همچنان تا انتهای این مطلب با اچ آر سرویس همراه باشید.
اخلاق سازمانی (Organizational ethics) چیست؟
اخلاق سازمانی نامهای دیگری همچون اخلاق تجارت (Business Ethics) و همینطور اخلاق شرکتی (Corporate Ethics) دارد. از این رو، اگر در مقالات و منابع دیگر با این دو نام برخورد کردید بدانید که منظور نویسنده همان اخلاق سازمانی است.
به طور کاملا ساده و مختصر، اخلاق سازمانی عبارت است از یک سیستم از پیش تعیین شده راجع به ارزشها، هنجارها و به طور کلی آنچه که رفتار خوب یا بد اعضاء سازمان را مشخص میکند. در واقع، مدیران و رهبران سازمانی تلاش میکنند با جمع آوری و تدوین نظام ارزشها و الگوهای رفتاری صحیح، به کارمندان خود بگویند که باید درون محیط کار چه رفتارهایی انجام دهند و از انجام چه رفتارهایی پرهیز کنند.
به عبارت دیگر، اخلاق تجارت، تعریف کننده مجموعهای از اصولی است که رفتار صحیح و غلط درون سازمان را مشخص میکند.
البته فراموش نکنید که اخلاق تجارت تا حد زیادی وابسته به عرف و همچنین فرهنگ سازمانی است. یعنی ممکن است در شرکت شما چیزی به عنوان احترام به محیط زیست و رعایت اصول پسماند صفر وجود نداشته باشد. بنابراین، به راحتی میتوانید زباله تولید کنید و کاغذهای مورد استفاده خود را در همان سطل زبالهای بیندازید که ته مانده غذای خود را در آن ریختهاید.
اما در یک شرکت دیگر، رعایت اصول پسماند صفر و قواعد بازیافت جزء الزامات رفتاری برای پرسنل محسوب شده و تخطی از این اصل رفتاری، موجب برخورد با پرسنل خواهد شد. بنابراین، همانطور که اشاره کردیم، اخلاق سازمانی چیزی است که در هر جای دنیا، بنابر عرف محیط کاری و فرهنگ سازمانی، تعیین و به کارکنان ارائه میشود.
برجستهترین ارزشهای اخلاقی در اخلاق سازمانی
اگر ارزشهای اخلاقی وجود نداشته باشند، تصمیم گیری راجع به رفتارهای درست و غلط بسیار دشوار خواهد بود. از این رو، توصیه میکنیم در تدوین منشور اخلاقی سازمان یا تیم خود، حتما به ارزشهای اخلاقی بنیادین اشاره کنید. درادامه چند نمونه از مهمترین ارزشهای اخلاقی را معرفی کرده و درمورد آنها نیز توضیحاتی ارائه میکنیم.
درستکاری
درستکاری به این معنا است که اگر به چیزی معتقدیم، به آن عمل کنیم. اگر باور داریم که گفتن حرف راست باعث افزایش صداقت در سازمان خواهد شد، بدون ترس از عواقب گفتن یک حرف راست، به آن عمل کنیم و از دروغ گویی بپرهیزیم.
مورد اعتماد بودن
این ویژگی اخلاقی، بسیار گسترده و در عین حال پیچیده است. چرا که تمام رفتارهایی را در برمیگیرد که باعث مورد اعتماد قرار گرفتن فرد میشوند. مثلا همه ما فردی که راستگو باشد را فردی مورد اعتماد میدانیم. همینطور فردی که خوش قول باشد و به وعدههای خود نیز عمل کند؛ فردی مورد اعتماد تلقی میشود.
انصاف و عدالت
در اینجا منظور ما رعایت تساوی، برابری و دوری از هر نوع تبعیض در سازمان است. به این معنا که اگر شرایط کاری برای زنان و مردان کاملا یکسان است، شرایط دریافت حقوق نیز باید یکسان باشد. در غیر این صورت، نباید انتظار داشت که کارکنان هم عدل و انصاف را رعایت کنند.
احترام
احترام، نیز یکی از ارزشهای اخلاقی گستردهای است که در طراحی منشور اخلاقی سازمان نسبت به ان باید توجهی ویژهای داشت. چرا که احترام به یکدیگر باعث ایجاد صلح، حفظ استقلال فردی، دوری از خشونت، سهولت در ابراز نظرات، جلوگیری از استثمار و تبعیض خواهد شد.
مسئولیت‌پذیری
مسئولیت پذیر به فردی گفته میشود که نه تنها مسئولیت رفتار و افکار خود را میپذیرد. بلکه مسئولیت پیامد رفتارهای خود را نیز قبول دارد. یعنی اگر مدیری در محیط کار به دلیل خشم نابجا از یک کارمند، دستور اخراج او را صادر میکند، باید تمام پیادمدهای چنین رفتاری (مانند مدت ها خالی بودن آن جایگاه شغلی، عذرخواهی از کارمند و امثال آن) را نیز بپذیرد.
مراقبت
در مورد این ارزش اخلاقی باید بگوییم که دایرهای تقریبا وسیع از ویژگیهای رفتاری مختلف را در برمیگیرد. مثلا اگر مدیران در ارتباط با کارکنان، همدلی را رعایت کنند؛ در واقع در حال مراقبت از آنها هستند. این ویژگی را به صفات اخلاقی دیگری مانند محبت، مهربانی، شفقت و حتی کمک در جهت ایجاد رفاه بیشتر، تسری دهید.
اخلاق شهروندی
احتمالا تا این قسمت از مقاله، هیچ توجهی به این ارزش اخلاقی مهم نداشتهاید و از خواندن این عبارت نیز تعجب کردهاید. جالب است بدانید، در صورتیکه یک فرد شهروند خوبی برای جامعهاش باشد، میتواند عضو خوبی برای سازمانی که در آن مشغول به انجام کار است، باشد.
در واقع، تمام سازمانها و شرکتها بخشی از جامعه محسوب میشوند. از این رو، کارمندی خوب هنگامی محقق میشود که در ابتدای امر بتوانید یک شهروند خوب برای جامعه باشید. یعنی علاوه بر تلاش برای پیشرفت جامعه، به نسلهای آینده نیز بیندیشید، در مصرف منابع محدود انرژی دقت لازم را داشته باشید، مشارکت فعال در امور جامعه داشته و حقوق سایر شهروندان را رعایت کنید.
ابعاد اخلاق سازمانی
همانطور که توضیح دادیم، توجه به اخلاق تجارت یا سازمانی، در طی یک قرن اخیر رشد چشمگیری داشته و به عنوان بخش مهمی از علم مدیریت، همچنان نیز در حال تکامل است. به طور کلی در ایجاد اخلاق سازمانی ۳ دسته از عوامل زیر نقش دارند که تحت عنوان ابعاد اخلاق سازمانی از آنها یاد میشود. این عوامل عبارتند از:
عوامل فردی
مدیریت اخلاقی در سازمان، بر پایه عوامل فردی همچون خودکنترلی، اخلاق شخص و همینطور خودشناسی بوجود آمده است. در واقع، موارد گفته شده، اساس و زمینه ساز شکل گیری اخلاق در سازمانها است که در بعد فردی به آن پرداخته میشود.
عوامل سازمانی
عوامل سازمانی مجموعهای از مقررات، ضوابط، ساختارها و همچنین فرهنگ سازمانی است که باعث میشود اصول اخلاقی در سازمان شناخته و سپس، نهادینه شوند.
عوامل فراسازمانی
مدیریت اخلاقی در سازمانها، همیشه تحت تأثیر عوامل فردی و درون سازمانی نیست. بلکه، در برخی از اوقات، این عوامل خارج از سازمان هستند که باعث شکل گیری اصول اخلاقی میشوند. عوامل فراسازمانی عبارتند از: شرایط اقتصادی کشورها و همچنین، الزامات تعیین شده از سوی دولتها و حتی سازمانهای بین المللی.
ممکن از خودتان بپرسید که چطور الزامات بین المللی باعث شکل گیری اخلاق سازمانی خواهدشد؟ در پاسخ باید بگوییم که نهادهای بین المللی همچون یونیسف که برای بهبود زندگی کودکان و خانوادههای آنها تلاش میکند؛ تمام سازمانها و محیطهای کاری را موظف است کرده است که کودکان زیر ۱۲ سال را به هیچ عنوان برای کار کردن انتخاب نکنند.
از سوی دیگر، تعداد ساعات کاری کودکان بالای ۱۲ سال نیز از طرف این سازمان بین المللی مشخص شده است. بنابراین، در اینجا یونیسف، به عنوان یک نهاد بین المللی و عاملی فراسازمانی، تعیین میکند که چطور و با استفاده از چه اصول اخلاقی، میتوانید در سازمان خود از کودکان بهره ببرید.
شکل گیری رفتارهای غیر اخلاقی در سازمان
همانطور که در مقدمه این مطلب توضیح دادیم، نتایج برخی پژوهشها نشان میدهد حتی در صورت داشتن یک منشور اخلاقی قوی در سازمان، باز هم نمیتوان انتظار داشت که سازمانها تمام جوانب اخلاق را رعایت کنند.
در واقع عوامل زیادی زمینه‌ساز رفتارهای غیر اخلاقی در محیط کاری هستند که مهمترین آنها عبارتند از:
- پایبند نبودن رهبران و مدیران به اصول اخلاقی
- ترسیم اهدافی غیر واقعی و دور از دسترس برای اعضاء سازمان
- تغییرات سریع در سازمان (مانند تغییر ناگهانی مدیران)
- توجه نداشتن به ارتقاء کارمندان و عملکرد حرفهای آنان
- عدم ارزیابی صحیح کارمندان به نحوی که شایستگیهای آنان نادیده گرفته شود
- بکارگیری سیستم دستمزد و پاداشی که با معیارهای اخلاقی سازمان در تضاد است
و اما جمع بندی
اخلاق سازمانی چیست؟ موضوعی که تلاش کردیم در این مقاله از اچ آر سرویس، به ابعاد و زوایای مختلف آن بپردازیم. در همین راستا توضیح دادیم که اخلاق سازمانی یا تجاری یا شرکتی، مجموعه از اصول اخلاقی است که بایدها و نبایدهای رفتاری اعضاء یک شرکت یا تیم را مشخص میکند.
در ادامه به ۷ مورد از مهمترین و برجستهترین ارزشهای اخلاقی اشاره کردیم که وجود آنها در منشور اخلاق سازمانی بسیار ضروری است. مواردی همچون مسئولیت پذیری، احترام، درستکاری و ….
در انتها نیز توضیح دادیم که چه عواملی در شکل گیری Organizational ethics، دخیلاند و چگونه یک سازمان، شاهد افزایش عملکردهای غیر اخلاقی متعدد در میان مدیران و کارکنان خود خواهد بود.
آیا در سازمانی مشغول به کار هستید که اخلاق سازمانی توسط تمام پرسنل رعایت میشود؟ آیا تجربه کار در محیطی که اعضاء آن به هیچ عنوان متعهد به پذیرش اصول اخلاقی نیستند را دارید؟ نظرات و تجربیات ارزشمند خود را با ما به اشتراک بگذارید.
با سلام خیلی سپاسگزارم از محتوای مفیدی که در ارتباط با ارزش های سازمانی قرار دادید. متاسفانه در بعضی از سازمان ها مدیران پایبند ارزش های اخلاقی نیستند و محیط کاری مسموم را ایجاد می کنند. به جای ایجاد انگیزه، شخصیت کارمندان را تخریب می کنند. در تعیین حقوق و مزایا جنبه عدالت را درنظر نمی گیرند. فرهنگ سازمانی را به سمت سخن چینی سوق می دهند و محیط کاری ایجاد می کنند که اشخاصی که به سلامت روح و روان خود اهمیت می دهند به هیچ عنوان نمی توانند و قادر نیستند در چنین سازمان هایی کار کنند و مجبور به ترک سازمان می شوند.
ممنون از نظر خوبتون خانم صفدری، خوشحالیم که براتون مفید بوده🌸