مدیریت منابع انسانی، شامل سیاست‌ها و اقدامات مورد نیاز برای اجرای بخشی از وظیفه مدیریت است که با بعضی از از فعالیت‌های کارکنان یک سازمان در ارتباط قرار می‌گیرد و امروزه دارای اهمیت فراوانی است. به ویژه از مدیریت منابع انسانی در زمینه‌هایی از قبیل کارمندیابی، آموزش دادن به کارکنان، ارزیابی عملکرد آنان، دادن پاداش و… استفاده می‌شود.
در پرتو این اقدامات، محیطی سالم و منصفانه برای کارکنان یک سازمان ایجاد می‌شود. به طور کلی می‌توان گفت مدیر منابع انسانی، معطوف به سیاست‌ها و اقداماتی است که موجب تغییر در رفتار، نحوه عملکرد و طرز فکر کارکنان یک سازمان می‌شود. با ما در این مقاله از وبلاگ اچ آر سرویس باشید تا به بررسی مدیریت منابع انسانی بپردازیم.
مدیریت منابع‌انسانی چیست؟
با توجه به نقش کلیدی نیروی انسانی در سازمان که در بالا به آن اشاره کردیم، در حقیقت به مجموعه فعالیت ها و اقدامات، فرآیندها و برنامه‌های استراتژیک و یکپارچه‌ای که با هدف بهره‌وری نیروی انسانی انجام می‌شود تا در نهایت به رشد و توسعه سازمان منجر شود، مدیریت منابع انسانی می‌گویند. یک مدیر متخصص در این رشته کارهای مختلفی از جمله استخدام، اخراج، آموزش، ارزیابی عملکرد، تدوین سیاست‌ها و استراتژی‌های حفظ و نگهداشت کارمندان و… را انجام می‌دهد. البته این وظابف می‌تواند صرفا بر عهده یک شخص نباشند و یک واحد یا دپارتمان خاصی در سازمان مشغول انجام این امور باشند.
چرا به مدیریت منابع انسانی نیاز داریم؟
امروزه، منابع انسانی و یا کارکنان یک سازمان، به عنوان مهم‌ترین رکن و اصلی‌ترین دارایی یک سازمان به شمار می‌روند و از طرف دیگر، وجود یک مدیر منابع انسانی اثر بخش، کلید موفقیت آن سازمان محسوب می‌شود. در ادامه به بیان این نکته خواهیم پرداخت که چرا در یک سازمان باید از مدیر منابع انسانی استفاده کنیم.
هماهنگی بین بخش‌ها و کارکنان یک سازمان
در سازمانی که از مدیریت اثربخش منابع انسانی به طرزی مناسب بهره برده است، سیاست‌ها و رویه‌های مربوط به کارکنان، با یکدیگر هماهنگی دارد و مجموعه این هماهنگی‌ها در مسیر دستیابی به اهداف مورد استفاده قرار می‌گیرد. در چنین سازمانی، دسترسی به موفقیت بیش از پیش امکان پذیر می‌شود. مدیر منابع انسانی نیرومند، می‌تواند به شکل گیری این اتحاد و یکپارچگی میان کارکنان یک سازمان کمک کند. با ایجاد این اتحاد و یگانگی، تمام اعضای یک سازمان، با حسی مشترک به سمت اهداف آن سازمان گام بر خواهند داشت.
شکل‌دهی به فرهنگ سازمانی موثر
به طور کلی می‌توان گفت فرهنگ موجود بر یک سازمان و ارزش‌های حاکم بر آن، شرایط سازمانی و به ویژه رفتار مدیریتی، تاثیر بسیار زیادی در میزان دستیابی به اهداف یک سازمان دارد. چنین فرهنگ و ارزش‌هایی لازم است در میان کارکنان یک سازمان ایجاد شوند تا سهمی موثر در پیشبرد اهداف داشته باشند. وجود یک مدیر منابع انسانی در چنین شرایطی از ضروریات است تا بتواند با تلاش پیگیر خود در راستای رسیدن به فرهنگ سازمانی موثر اقدام کند.
رویکردهای مدیریت منابع انسانی
در زمینه مدیریت منابع انسانی، دو رویکرد کلی وجود دارد که عبارتند از: رویکرد سخت به منابع انسانی، رویکرد نرم به منابع انسانی.
رویکرد سخت به منابع انسانی
طبق این رویکرد، منابع انسانی یک سازمان مانند دیگر منابع موجود در آن سازمان در نظر گرفته می‌شوند و تنها عامل موثر در روابط سازمانی، معادله ورودی و خروجی است که باید به نحوی کارامد جریان داشته باشد. در این رویکرد، سازمان کارکنان را صرفا به شیوه ای مدیریت می‌کند که به منافع و اهداف کسب و کار برسد و کمتر به نیازهای خود کارکنان به عنوان موجودی اجتماعی توجه می‌شود. این نوع از مدیریت در بلندمدت کارکرد چندانی ندارد به خصوص آن که بعد اجتماعی انسان در دنیای امروز مدام بیشتر مورد اهمیت واقع می‌شود.
رویکرد نرم به منابع انسانی
در این رویکرد، مدیر منابع انسانی، می‌داند که نمی‌تواند با کارمندان موجود در سازمان، مانند سایر منابع موجود، رفتار کند. چرا که منابع انسانی، دارای قدرت فکر هستند و می‌توانند نسبت به وقایع درون سازمان، واکنش نشان دهند. بنابراین در این نگاه، مدیر منابع انسانی از استراتژی‌هایی برای دستیابی به تعهد کارکنان خود استفاده می‌کند تا از این طریق به کارامدی سازمان کمک کند. او سعی می‌کند از طریق آگاه ساختن کارکنان از وظایف خود، ارزش‌های سازمانی، برنامه‌های سازمان و… دستیابی به اهداف را میسر گرداند. به طور کلی می‌توان گفت در این رویکرد، عوامل انسانی و رفتاری در نظر گرفته می‌شوند.
رویکرد نرم مدیریت منابع انسانی در واقع بر نیازهای اجتماعی، روانی و روحی کارکنان تاکید و توجه می کند و ریشه در مکتب نئوکلاسیک در مدیریت (نهضت روابط انسانی) دارد. در این جنبه از بعد انسانی و احترام با کارمندان برخورد می‌شود و این گونه در او انگیزه ایجاد می‌شود. این نوع از مدیریت طبق مطالعات در این حوره، بازدهی بلند مدت و پایدارتری را در پی خواهد داشت.
وظایف مدیریت منابع انسانی
همانطور که گفته شد امروزه مدیریت منابع انسانی سهمی موثر در دستیابی به موفقیت و پیشرفت یک سازمان دارد. بنابراین سازمان‌هایی که از مدیر منابع انسانی استفاده می‌کنند وظایف گوناگونی را بر عهده وی می‌گذارند. از جمله وظایف مدیریت منابع انسانی می‌توان موارد زیر را نام برد.
برنامه ریزی منابع انسانی و کاریابی
یکی از وظایف مهمی که در حیطه مدیریت منابع انسانی مطرح است برنامه ریزی برای قرار دادن افراد در پست‌های خالی سازمان است. انجام این کار، خود نیازمند پیش بینی و اجرا است. بنابراین مدیر منابع انسانی در ابتدا به پیش بینی و شناسایی پست و یا پست‌های خالی در سازمان مورد نظر خویش، اقدام می‌کند. هم‌چنین پیش بینی می‌کند که در آینده نزدیک کدام یک از پست‌ها و مسئولیت‌ها خالی خواهند شد. پس از این که پیش بینی لازم را انجام داد نیروی انسانی مناسب برای آن بخش را در نظر می‌گیرد. در این صورت، هم می‌تواند از نیروهای بخش داخلی سازمان استفاده کند تا بخش‌های خالی را پر کند و هم می‌تواند از طریق گزینش داوطلبان خارج از سازمان، به استخدام نیروی انسانی مبادرت ورزد.
آموزش و توسعه نیروی انسانی سازمان
هر سازمانی در شرایطی نسبت به استخدام و گزینش کارمندان جدید اقدام می‌کند. پس از این کار، لازم است تا حتما کارمندان تازه استخدام شده، نسبت به کار و سازمان و ارزش‌های حاکم بر آن، توجیه شوند و از طرف دیگر آموزش‌های لازم برای کسب مسئولیت و پست خود را پشت سر بگذارند. بنابراین در این بخش لازم است تا مدیر منابع انسانی مجموعه‌ای از وظایف را به انجام برساند.
الف: توجیه کارکنان تازه وارد
در این بخش مدیریت منابع انسانی، به توجیه کارکنان تازه وارد می‌پردازد. در این زمینه به آنان اطلاعات لازم برای انجام کار، داده می‌شود. هم‌چنین قوانین و مقررات سازمان برای آنان مطرح می‌گردد. توجیه کارکنان جدید، خود ممکن است به روش‌های مختلفی اجرا شود. این فرایند ممکن است به صورت کاملا رسمی و طولانی مدت اجرا شود و یا ممکن است فرایندی بسیار ساده و غیر رسمی داشته باشد و در مدت زمانی محدود انجام گیرد.
در این گام، هم‌چنین لازم است مدیر منابع انسانی کارکنان تازه وارد را با مزایای آنان، ساعات کار روزانه و مرخصی‌های خود و…. آشنا کند.
ب: آموزش کارکنان جدید
در این گام، مدیر منابع انسانی سعی می‌کند تا با انجام روش‌هایی، مهارت‌های لازم برای انجام فعالیت‌های کارکنان سازمان را به افراد تازه وارد آموزش دهد. امروزه توجه به این عامل یعنی آموزش کارکنان در یک سازمان بسیار حائز اهمیت است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت. چرا که سهمی موثر در پیشبرد اهداف یک سازمان دارد.
فرایند آموزش نیروهای تازه وارد به سازمان مورد نظر، خود شامل چندین مرحله است و باید گام‌هایی برای آن در نظر گرفته شود. از جمله این فرایند شامل بخش‌های تجزیه و تحلیل نیازهای سازمانی، طرح آموزش و موضوعات آموزشی، شرح مطالب، ارزیابی عملکرد و…. است. با انجام این امور، مهارت‌های لازم به کارمندان آموزش داده خواهد شد تا هر کدام در پست و مسئولیتی قرار بگیرند که برای آن مهارت‌های لازم را کسب کرده‌اند.
اهداف مدیریت منابع انسانی چیست و شامل چه مواردی می‌شود؟
در طراحی و اجرای اهداف مدیریت منابع انسانی، بایستی علاوه بر پیش بینی و تأمین نیازها و خواسته های سازمان، به نیازهای کارکنان نیز توجه شود. زیرا توسعه، پیشرفت و بالندگی سازمان ها هنگامی اتفاق میافتد که کارمندان از مجموع عناصر سازمان رضایت کافی داشته باشند.
به علت وسیع بودن و تعدد اهداف مدیریت منابع انسانی، ما در اچ آر سرویس آن ها را به ۴ دسته اصلی تقسیم کردیم که در ادامه هر یک از آن ها به طور مختصر توضیح خواهیم داد.
- اهداف اختصاصی
- اهداف سازمانی
- اهداف اجتماعی
- اهداف وظیفه ای
اهداف اختصاصی
منظور از اهداف اختصاصی، ابعاد گوناگون و مسائل اختصاصی زندگی هر یک از کارمندان می‌باشد. در واقع، کارمندان هر سازمان علاوه بر اینکه باید به درستی وظایف شغلی خود را انجام دهند، ده ها مسؤلیت شخصی دیگر نیز دارند که مربوط به جنبه های دیگر زندگی آن ها است.
به عنوان مثال، آن ها ممکن است پدر، همسر، مادر، برادر و…. باشند که موظف اند علیرغم فعالیت در محیط کار، سایر نقش های اجتماعی و خانوادگی خود را به بهترین شکل انجام دهند. از این رو، هیچ کارمندی را نمی‌توان متصور شد که بدون اهمیت دادن به مسائل شخصی و خانوادگی خود، در محیط کارش به خوبی ظاهر شود.
بنابراین، یکی از اهداف شکل گیری مدیریت منابع انسانی، توجه به همین مسائل شخصی و اختصاصی کارکنان است که با کمک به کارمندان در جهت حل چنین مسائلی، منجر به بهبود عملکرد آن ها خواهد شد. به عبارت دیگر، بهبود عملکرد کارکنان نیز موجب افزایش بهره وری سازمان می‌شود.
اهداف سازمانی
اصولا سازمان ها برای دستیابی به اهداف سازمانی خود، دست به تشکیل واحد منابع انسانی زدند، واحدی که موظف است که به گونه ای در سازمان نقش آفرینی کند که باعث افزایش بهره وری و راندمان نیروی انسانی شود. مهم ترین و اصلی ترین هدف مدیریت منابع انسانی سازمان چنانکه گفتیم، افزایش کارکرد و بهره‌وری نیروی انسانی، به منظور دستیابی به اهداف سازمان می‌باشد.
برخی از اهداف سازمانی که مدیر منابع انسانی به تحقق آن ها کمک می‌کند عبارتند از: جذب و استخدام نیروی انسانی متخصص، اعطاء جایگاه شغلی متناسب با توانمندی ها و تخصص هر فرد، آموزش کارمندان با هدف ارتقاء سطح دانش و آگاهی آن ها، شناخت توانمندی ها و استعدادیابی در میان پرسنل و در نهایت، حفظ نیروی انسانی متعهد و متخصص.
اهداف اجتماعی
این دسته از اهداف سازمانی که مسئولیت تحقق شان بر دوش مدیر منابع انسانی می‌باشد، مربوط به کلیات مسائل حقوقی، اجتماعی و اخلاقی سازمان می‌باشد. به عنوان مثال، اعمال قوانین و مقررات اعلام شده از سوی اتحادیه ها، اجرای قوانین و بخشنامه های اداری، توجه به محدودیت های اخلاقی و اجتماعی و پیگیری مطالبات کارمندان، در بخش اهداف اجتماعی مدیریت منابع انسانی قرار می‌گیرند.
اهداف وظیفه ای
این دسته از اهداف، مستقیما مربوط به شخص مدیر منابع انسانی سازمان می‌شود. مدیر منابع انسانی درست مانند سایر پرسنل، دارای وظایف متعدد شغلی است که باید صفر تا صد این وظایف محوله را به درستی انجام داده و در مقابل هر نوع نقص در عملکرد شغلی خود نیز پاسخگو باشد.
به عنوان مثال، مدیر منابع انسانی موظف است که برای کسب رضایت پرسنل تلاش کند و آن ها را در دستیابی به مطالبات و خواسته های قانونی شان، حمایت کند. اما حمایت و پشتیبانی از کارمندان را باید به گونه ای انجام دهد که هیچ گونه هزینه مازاد بر سازمان تحمیل نکند و یا منجر به از میان برداشتن اهداف اجتماعی سازمان نیز نشود.
عوامل مؤثر بر مدیریت منابع انسانی
مدیریت منابع انسانی، از چندین عامل بیرونی و درونی که در ادامه به آن اشاره میکنیم، تأثیر می‌پذیرد. درواقع این عوامل، ساختار قانونی و نحوه مدیریت بر منابع انسانی هر سازمان را مشخص می‌کنند و به این شرح هستند:
عوامل بیرونی
- مشتریان سازمان
- سهامداران شرکت یا سازمان
- رقبای سازمان
- فناوری و تکنولوژی
- بازار نیروی کار
- فرهنگ جامعه
عوامل درونی
- فرهنگ سازمانی
- خط مشی و اهداف اصلی سازمان
- کشور محل فعالیت سازمان
- اقتصاد کشور محل فعالیت سازمان
- نظام سیاسی حاکم بر محل فعالیت سازمان
- شرایط اقلیمی و جغرافیایی محل استقرار سازمان
سخن آخر
همانطور که گفته شد حضور مدیریت منابع انسانی نقش کلیدی‌ای در سازمان ها بر عهده دارد. منابع انسانی از شاخه‌هایی است که اهمیت آن روز به روز در دنیای امروز بیشتر می‌شود.سازمان‌ها مدام در رقابت بیشتری برای فروش محصولات و خدمات خود قرار می‌گیرند و در این رقابت تنها مجموعه‌هایی موفق هستند که بتوانند بهترین کارکنان را طوری در سیستم پرورش دهند که همسو با اهداف استراتژیکشان باشد. به جرعت می‌توان گفت این مبحث برگ برنده در پیشبرد اهداف یک سازمان است.
پیشنهاد می‌شود بخوانید: لغت نامه تخصصی منابع انسانی
بسیار عالی و کامل بود، مدیریت منابع انسانی در سازمان ها نقش مهمی دارن